Historija

1. Antički Azerbejdžan

Učenjaci su mišljenja da Azerbejdžan obuhvaća zemlju, koju danas naseljavaju azerbejdžanski Turci, ljudi koji nastanjuju oblast koja se proteže od sjevernih strmina planinskog masiva Kavkaz, duž Kaspijskog mora do iranske visoravni. Azerbejdžan je među najranijim oblastima sa ljudskim naseobinama, sa dokazima o ljudskim nastambama još iz doba Paleolita. Naselja koja su se bavila poljoprivredom i stočarstvom bila su široko rasprostranjena na ovom području u 7. i 6. p.n.e. Prema mišljenju učenjaka slike na stijenama blizu Gobustana datiraju još iz 13. milenijuma p.n.e.

Poznati norveški istraživač, Thor Heyerdal, je 1979. i 1994. godine sproveo posebna putovanja u cilju proučavanja ovih kamenih crteža, smatrajući obale Kaspijskog mora kolijevkom civilizacije koja se preko vode  proširila na jug i sjever. Dokaze za svoje tvrdnje Heyerdal je pronašao, ne samo u gobustanskim petroglifima brodova od trske, koji su nevjerovatno slični onima koji su prikazani mnogo vijekova poslije od strane Vikinga na pećinskim zidovima u Norveškoj, nego i u sagama koje su napisane u srednjem vijeku. Gobustanske kamene slike tih čamaca iznad kojih je slika sunca neupitno potvrđuju uske veze između ranih naselja Azerbejdžana i sumero-akadske civilizacije Mezopotamije, čije kulturno naslijeđe uključuje veoma slične prikaze crteža.

Krajem 4. milenijuma p.n.e. i u ranim godinama 3. milenijuma p.n.e. pojavljuju se znaci nastanka prve klase društava sa proto-urbanom civilizacijom i embrionalnom državnom strukturom. U to vrijeme formirani su plemenski savezi Aratte, Gutijana i Lullubita. Prema izvorima sumersko-klinastog pisma, država Aratta je prva država koja se pojavila na području starog Azerbejdžana, nastala u prvoj polovini 3. milenijuma p.n.e. na području juga i jugo-istočno od jezera Urmija. Država Lullubum je druga država drevnog Azerbejdžana, nastala na području južno od jezera Urmija oko 2300 g. p.n.e. Kasnije, u drugoj polovini 3. milenijuma p.n.e. formira se Gutijska država, zapadno i jugo-zapadno od jezera Urmija. Godine 2175. p.n.e. Gutijanci su osvojili Sumer i Akad, i vladali  sljedećih 100 godina. Drevne države Azerbejdžana, koje su održavale političke, ekonomske i kulturne veze sa Sumerom i Akkadom i formiranim dijelovima šire civilizacije Mezopotamije, bile su pod dinastijom turkijskog porijekla. Turkijski narodi koji su naseljavali  područje Azerbejdžana još od drevnih vremena bili su poklonici vatre, obožavaoci vatre, i pripadnici jedne od najstarijih religija svijeta – Zoroastroizama. Tokom perioda od sredine 9. do 7. stoljeća p.n.e. kraljevstvo Manaen držalo je prevlasti na području jezera Urmija. Na jugo-zapadu Azerbejdžana u 7. i 6. stoljeću p.n.e. sumersko-skitkso-saka carstvo je cvjetalo. Sredinom 6. stoljeća p.n.e. kraljevstvo Manean je srušeno.

Vitalnu ulogu u azerbejdžanskoj historiji odigralo je kraljevstvo Atropatena, nastalo u južnom dijelu zemlje (520 p.n.e.), na koje je helenizam mnogo uticao.

Na sjeveru Azerbejdžana nastala je kavkasko-albanska država krajem 4. i početkom 3. milenijuma p.n.e. sa rijekom Araz kao južnom granicom. Albanci su uključivali niz različitih nacionalnosti, od kojih je većina govorila turkijske jezike. Hiršćanstvo je u Albaniji usvojeno od 313.

Tokom perioda od 1. do 4. vijeka, u vrijeme kada se cijelo područje Kavkaza nalazilo pod rimskim jarmom, Albanija je bila jedina nezavisna država, i sa političkom nezavisnošću došlo je do procvata albanskog učenja, jezika i književnosti. Ovaj period svjedoči ujedno i o rastućoj snazi i uticaju autokefalnog albanskog katolikosata i albanske crkve. Ovaj period je bio nezavistan od drugih hrišćanskih crkava, i čak je propagirano hrišćanstvo među turkijskim narodom i narodom Kavkaza.

2. Azerbejdžan u srednjem vijeku

Nakon invazije Arapa, islam je postao dominantna religija u Azerbejdžanu u ranom 8. stoljeću. Većina Albanaca je također prihvatila islam, i samo je nekolicina njih zadržala svoju raniju religiju. Priklanjajući se uticaju bizantskog carstva na južnom Kavkazu, i neposredno pred arapskom invazijom, albanska crkva je zajedno sa gruzijskom crkvom prihvatila doktrinu diofizitstva[1]. Da bi napravio prepreku uticaju bizantskog carstva, Kalifat je, pridobivši pomoć armenske crkve, usmjerio albansku crkvu prema monofizitstvu, i time je stavio pod vlast armensko-gruzijske crkve monofizitstva, otvarajući put za kasniju i postepenu gregorijanizaciju Albanaca koji su živjeli u planinskim područjima Karabaha.

Suživot naroda Albanije i Atropatena unutar granica jedne države i njihovo ispovijedanje jedne religije, doprinio je konsolidaciji naroda Azerbejdžana. Huramita pokret, predvođen Babakom, njegovao je pojam slobode, nezavisnosti i univerzalne jednakosti, i ti su pojmovi cvjetali u Azerbejdžanu u ranom 9. stoljeću. Nakon uspostavljanja anti-Kalifata od strane lokalnog stanovništva, nekoliko novih država pojavilo se na području Azerbejdžana u 9. vijeku, od kojih je najmoćnija bila država Širvana  sa glavnim gradom Šemaka, koja se nalazila pod dinastijom Mezjedija. Ovo stanje potrajalo je do 16. stoljeća i odigralo je ogromnu ulogu u historiji srednjevjekovnog Azerbejdžana. Nezavisne države Sajida, Salarida, Ravadida (sa svojim glavnim gradovima Maraga, Ardabil i Tabriz) i država Šadadida (sa svojim glavnim gradom Ganja) nastale su između 9. i 11. stoljeća na području Azerbejdžana.

Krajem 11. stoljeća Azerbejdžan se nalazio pod dinastijom Seljuk. Tokom perioda između 1136. i 1225. država Atabek Eldegiz imala je ogroman uticaj u Azerbejdžanu.

Suživot starosjedilačkog stanovništva zemlje, upotreba zajedničkog turkijskog jezika, zajedničko turkijsko porijeklo i privrženost islamu, omogućio je da proces konsolidacije naroda Azerbejdžana dostigne svoj vrhunac u 11. i 12. stoljeću. Ovo je period najvećeg procvata azerbejdžanske kulture koji je svijetu u naslijeđe ostavio niz slavnih fiolozofa, arhitekata, pjesnika i učenjaka. Vrhunsko dostignuće azerbejdžanske društvene i kulturne misli bilo je djelo Nizamija Gandžavija (1141-1209), pjesnika i filozofa, danas jedno od blaga svjetske kulturne baštine.

U planinskim područjima Karabaha u 12. i 13. vijeku do izražaja je došla kneževina Khachen, koja se nalazila pod vlašću albanskih kraljeva. Tokom vladavine Hasana Džalala (1215-1262) otpočela je albanska renesansa, dovršena je izgradnja manastirskog kompleksa Gandžašar, čija je katedrala zamišljena da bude centar prvobitne crkve.

Od sredine 13.vijeka azerbejdžanske države postale su vazali mongolske dinastije Huladžid (1258-1356). Sredinom 14. vijeka, nakon ustanka lokalnog stanovništva u namjeri da odbace jaram okupatora, lokalni džalairdski feudlaci preuzeli su konce moći u Azerbejdžanu i, uz pomoć azerbejdžanskog plemstva, uspostavili državu Džalarid (1359-1410).

Od kraja 14. vijeka Azerbejdžan je više puta pretrpio invaziju od strane Tamerlana, kome je ovo područje služilo kao teatar za njegove bitke sa Zlatnom Hordom.     

Azerbejdžanske dinastije Qara-Qoyunlu i Ak-Qoyunlu vladale su Azerbejdžanom u periodu između 1410. i 1468. i 1468. i 1501. godine. Pod njihovom vlašću moć Azerbejdžaa je značajno porasla. Godine 1501. u Azerbejdžanu nastala je  država Safavida, koja je ime dobila po vladajućoj azerbejdžanskoj državi, sa glavnim gradom Tabriz. Po prvi put u svojoj historiji, pod vlašću ove dinastije sve zemlje Azerbejdžana bile su ujedinjene u jednu azerbejdžansku državu. Teritorija države Safavid protezala se od rijeke Amu Darja do Eufrata i od Derbenta do obala Perzijskog zaljeva. Ovakavo državno uređenje  stvoreno je i razvijano kao suštinski oblik azerbejdžanske države, i sva je politička moć bila u rukama azerbejdžanskog feudalnog plemstva. Viši sudski zvaničnici, vojni generali i provincijski guverneri, svi oni bili su imenovani iz reda azerbejdžanskog plemstva. Vojska je bila formirana od milicije najmoćnijih azerbejdžanskih klanova. Azerbejdžanski jezik bio je službeni jezik Safavid države. Do kraja 16. vijeka glavnim gradom države Safavid postao je Isfahan, i tadašnji njegov šah pribavio je svoju podršku preventstveno od perzijskog plemstva. Tokom vladavine azerbejdžanske dinastije, Država je sve više preuzimala perzijsko gledište.

3. Nezavisnost azerbejdžanskih kanat-država

Podjela Azerbejdžana između Rusije i Irana

Sredinom 18. vijeka i, uporedo sa slabljenjem moći koju su koristili perzijski šahovi nad područjem Azerbejdžana, država se raspala na otprilike 20 kanata: Ardabil, Ganja, Derbent, Jerevan, Džavad, Karabah, Karadak, Koj, Maku, Maragin, Nahčivan, Kubu, Baku, Sarab, Širvan, Šeki, Tabriz, Tališ i Urum. Osim ovih kaganata, zemlja je bila dodatno podijeljena na sultanate: Kazah-Samšadil, Ilis, Araš, Gutgašen i Nagorno-Karabah. Nagorno-Karabah  naseljavali su azerbejdžanski muslimani i albanski hrišćani,  i ova oblast bila je sastavni dio azerbejdžanskog kanata Karabah. Ovo područje pokrivalo je oblast između dvije rijeke, Kura i Araxes. Lokalne vojvode, ili melikdomsi, Dizaka, Varanda, Kačena i Gulistana, rasprostranjeni u planinskim područjima Karabaha, također su bili dio ovog kanata, i njihovo stanovništvo im je iskazivalo vjernost u statusu vazala.

Krajem 18. vijeka i početkom prve trećine 19. vijeka za Azerbejdžan su se borile perzijska, ruska i otomanska imperija. Svaka od ovih imperija silno je nastojala da osigura hegemoniju nad ovom zemljom, čija je geopolitička situacija imala prikladne i značajne strateške prednosti. Nekoliko kanata je s podignutim oružjem branilo svoj suverenitet, dok su ostali, u nastojanju da odbrane svoje interese, bili prinuđeni da zaključe primirje koje ih je svelo na status vazala.

Tako je 14. maja 1805. godine, na obalama rijeke Kura bio potpisan ugovor sa azerbejdžanskim kanom Ibrahimom Halilom, prema kojem je nezavisni azerbejdžanski kanat Karabah stavljen pod rusku vladavinu. Ovaj ugovor danas ima posebnu rezonancu, obzirom da pokazuje da je Karabah kroz historiju bio dio Azerbejdžana.

Prvi rusko-perzijski rat (1804-1813), vođen  da bi se uspostavila dominacija nad azerbejdžanskim kanatima, rezultirao je prvom podjelom azerbejdžanskih teritorija između Rusije i Perzije. Gulistanski mirovni sporazum, kojeg su potpisale Rusija i Perzija 12. oktobra 1813. godine, donio je pravno priznanje o pripajanju kanata sjevernog Azerbejdžana Rusiji, sa izuzetkom Nahčivana i Jerevana. Drugi rusko-perzijski rat (1826-1828) doveo je do potpisivanja Turkmejčaskog mirovnog sporazuma prema kojem se Perzija zvanično odrekla svojih tendencija za sjeverni Azerbejdžan i konačno priznala njegovo pripajanje Rusiji, zajedno sa kanatima Nahčivan i Jerevan.

Važno je naglasiti da su svi spomenuti kanati, uključujući i Karabah, bili  pripojeni Rusiji kao potpuno azerbejdžansko vlasništvo. Bili su to Azerbejdžanci na osnovu većinskog dijela azerbejdžanskog stanovništva, i na osnovu etničke kompozicije njihove dominantne feudalne elite (kanovi lično, glavni zemljoposjednici, kler i drugi).

4. Preseljenje Armenaca na područje Azerbejdžana

Prema Turkmejčaskom mirovnom ugovoru, i na osnovu mirovnog ugovora zaključenog u Edirneu 1829.godine, Armenci koji su tada naseljavali Perziju i Otomansko carstvo prebačeni su u Azerbejdžan, najprije u kanate Nahčivan, Jerevan i Karabah. Tako je ruski naučnik K. Šavrov zapisao da je samo tokom perioda 1828-1830 oko 40 hiljada perzijskih i oko 84 hiljade turskih Armenaca bilo prebačeno na Transkavkaz, i bili smješteni u najbolje autohtone zemlje Jelisavetopolja (Karabah) i provincije Jerevana. Na ovim područjima broj Armenaca je ranije bio neznatan, i bilo im je dodijeljeno 200 hiljada desetina državnog zemljišta (225 hiljada hektara).

Ruski diplomat i dramski pisac, Aleksandar Gribojedov, zapisao je: U većini slučajeva, Armenci su bili naseljeni na posjedima muhamedanskih zemljoposjednika (...) Ovi novi naseljenici izguravaju muhamedance (...). Na Vijeću smo pažljivo razmišljali o tome šta dati muhamedancima, da bi ih izmirili s ovim pogoršanjem, koje ipak neće dugo potrajati, i da se ukloni bilo koji strah koji oni imaju, a to je da će Armenci trajno zauzeti posjede koje su oni u prvobitno naseljavali.

Američki akademik, Džastin Mekarti, iznio je sljedeće činjenice o naseljavanju južnog Kavkaza, naročito Azerbejdžana, od strane Armenaca. Između 1828. i 1920. godine, u skladu sa politikom čiji je cilj bio da promijeni cijelu demografsku sliku Azerbejdžana, tako da Armenci budu brojniji u odnosu na Azere, više od 2 miliona muslimana bilo je prilisno protjerano, a nepoznat broj njih ubijen. U dva navrata, 1828. i 1854., Rusi su napali istočnu Anadoliju, i u oba navrata su otišli, sa sobom odvodeći 100 hiljada armenskih simpatizera na Kavkaz, gdje su zauzeli mjesto Turaka, tačnije Azerbejdžanaca, koji su, ili emigrirali ili umrli. Tokom ratnog perioda (1877-1878), Rusija je zauzela distrikt Kars-Ardahan, protjerujući muslimansko stanovništvo, i naseljavajući njihove domove sa 70 hiljada Armenaca. Tokom neprilika 1895-1896, oko 60 hiljada Armenaca se ponovo preselilo na ruski Kavkaz. Konačno, migracije Prvog svjetskog rata rezultirale su gotovo jednakom razmjenom obiju strana: 400 hiljada Armenaca iz istočne Anadolije za 400 hiljada muslimana sa Kavkaza.

Prema podacima Mekartija, između 1828. i 1920. godine oko 560 hiljada Armenaca preselilo se u Azerbejdžan. Drugim riječima, nakon osvajanja Južnog Kavkaza od strane Rusije, broj armenskog stanovništva na azerbejdžanskim zemljama sjeverno od rijeke Arakses dramatično je porastao.

Kada pogledamo Karabah, u zvaničnim podacima iz 1810.godine, drugim riječima, neposredno prije pripajanja Rusiji, vidimo da je kanat Karabah imao oko 12 hiljada domaćinstava, od toga je 9,5 hiljada činili su Azeri, a samo 2,5 hiljade Armenci. Prema podacima iz 1823.godine, postojao je jedan grad u kanatu Karabah – Šuša – sa oko šest stotina sela, od toga 450 sela bila su azerbejdžanska, a oko 150 armenska, sa ukupnim stanovništvom oko 90 hiljada. Relativna procjena za azerbejdžanska i armenska domaćinstva u Šuši bila je 1,048 i 474, a na selu 12, 902, odnosno 4,331.

U skladu sa dekretom, proglašenim od strane cara Nikolasa I 21. marta 1828.godine, azerbejdžanski kanati Nahčivan i Jerevan bili su raspušteni, i zamijenjeni novim administrativnim entitetom, poznatim pod nazivom Armenska oblast. Ova oblast  nalazila se pod rukovodstvom ruskih zvaničnika; 1849.godine Armenska oblast preimenovana je u provinciju, guberniju, Jerevan.

U nastojanju da postignu svoje konačne ciljeve, Armenci su nagovorili ruske vlasti da ukinu albanski crkveni patrijarhat, koji je funkcionisao u Azerbejdžanu, te da imovinu patrijarhata pripoji armenskoj crkvi. Nakon gubitka državnog suvereniteta i posebnog konfesionalnog identiteta, lokalno albansko stanovništvo u zapadnim područjima bivše Albanije – oblast Karabah – u koju su albanski doseljenici nastavili da pristižu, postepeno je počelo da se podvrgava procesu gregorijanizacije, ili armenizacije.

5. Azerbejdžan u 19. vijeku – i početak 20. vijeka

Od sredine 19.vijeka naftna industrija cvjetala je u sjevernom Azerbejdžanu. Godine 1848. izbušen je prvi naftni izvor. Krajem 19. vijeka i početkom 20. vijeka proizvodilo se 95% ruske i oko 50% svjetske nafte. Nobelovi i Rotšildovi bili su među naftnim gigantima, i zarađivali su znatan prihod. Bogatstvo Nobelovih dobrim dijelom proizilazi iz profita azerbejdžanskom naftom.

Druga polovina 19. vijeka i početak 20. vijeka predstavlja progresivni period u razvoju nacionalne kulture Azerbejdžana. Poznati azerbejdžanski kompozitor, Uzeir Hadžibajov, napisao je svoju prvu operu u muslimanskom svijetu - Lejlu i Medžnuna. Uopće, muzička kultura u zemlji bila je do tog stepena razvijena da je Azerbejdžan bio poznat kao Istočni konservatorijum ili kao Istočna Italija.

Buđenje nacionalne, društvene i kulturne svijesti bilo je zastupljeno i u drugim sferama. Od sredine 19. vijeka širio se koncept masovnog prosvijetljenja, i u tu svrhu, zahvaljujući naporima azerbejdžanske inteligencije, objavljene su novine Azerbejdžan 1858. godine u Tabrizu, sjeverni Azerbejdžan. To su bile prve novine na azerbejdžanskom jeziku i tokom nekoliko godina bile su štampane pod različitim imenima.

U sjevernom Azerbejdžanu, između 1875. i 1877. godine, pod vodstvom vizionara Hasana Zardabija, objavljene su novine Akinchi (Orač). Glavni cilj ovih novina bio je njegovanje maternjeg jezika i proširenje njegove upotrebe.

U isto vrijeme, pojavile su se ugledne književne ličnosti kako bi pružile dodatni podsticaj kulturnom razvoju nacije: Mirza Fatali Akhundov, Mirza Alakbar Sabir, Džalil Mammadguluzadah, Jafar Jabbarli, Firudun Kocharli, Ahmad Javad, samo su neka od imena koja vrijedi spomenuti. Sličan progres postignut je tada i u oblastima likovne umjetnosti, arhitekture, pozorišta i kinematografije.

Ovaj brzi kulturno-ideološki događaj izvršio je ogroman uticaj i na političku institucionalizaciju i na konsolidaciju azerbejdžanskog društva. Azerbejdžanci koji su živjeli u Rusiji bili su među pionirima demokratskog pokreta za zaštitu prava - Carstvo muslimana. Ugledni azerbejdžanski građanin, Alimardan Topčubašov, bio je jedan od osnivača Saveza muslimana (Ittifaqi Muslimin). Savez je osnovan 1905.godine s ciljem da pred carskim vlastima zastupa interese tursko-muslimanskog naroda. Uopće, azerbejdžanski predstavnici uzeli su aktivno učešće u ovom događaju, težeći jednakim ciljevima potlačenih muslimana u carskoj Rusiji.

Posmatrajući napredak u sferi političke svijesti u ranom 20. vijeku, bilo bi pogrešno ne spomenuti viziju Ahmeda Agaoglua i Alija Husejinzadija, koji su oblikovali ideju azerbejdžanizma, konsolidujući naciju na moralnom nivou, kao sintezu tradicionalnih islamsko-turskih prioriteta sa onima iz modernog doba.

Kraj 19. vijeka i početak prve polovine 20. vijeka predstavlja period buđenja političke svijesti Azerbejdžanaca koji su živjeli u južnom Azerbejdžanu. Pokreti za ograničenje apsolutizma Šaha (1905-1911), predvođeni azerbejdžanskim nacionalnim herojima poput Sattar kana i Baghir kana, po prvi put su u Perziji doveli do demokratskih formi političke kulture i intitucionalizacije.

Jedna od glavnih posljedica društveno-političkih događaja između 1905. i 1911. godine bila je uspostavljanje pokreta 1920. godine u Tabriziju pod vodstvom šejha Khiyabanija. Uspostavljanje parlamenta i vlade u južnom Azerbejdžanu 1945. godine ukazivalo je na značajan porast političke kulture Azerbejdžanaca koji su živjeli u šahovskom Iranu. Uistinu, južni Azerbejdžan bio je srce svih demokratskih procesa u Iranu tokom 19. vijeka i u prvoj polovini 20. vijeka.

6. Prva Republika: Demokratska Republika Azerbejdžan (1918-1920)

Poslije revolucije u Rusiji 1917. godine, procesi slabljenja i dezintegracije Carstva postali su sve izraženiji, i uslovi za formiranje nezavisnih država bivše carske Rusije, bili su zreli. Tako je, 28. maja 1918. godine proglašena Demokratska Republika Azerbejdžan na području istočnog dijela Južnog Kavkaza, prva parlamentarna demokratija na islamskom istoku, koja će odigrati historijsku ulogu u renesansi, kao i formiranju osjećaja etničkog identiteta i državnosti azerbejdžanske nacije. U to vrijeme, vođa azerbejdžanske frakcije bio je Mammad Amin Rasulzade.

Razvoj Demokratske Republike Azerbejdžan, i kao nacije i kao države, bio je zasnovan na ideji azerbejdžanizma, koja se oslanjala na principe modernizma, islamizma i turkizma, simbolizirajući težnju Azerbejdžanaca za razvojem koji je zasnovan na očuvanju njihove posvećenosti islamskoj civilizaciji i turkijskoj kulturi, i očuvanju njihovog posebnog etničkog identiteta.

U svom kratkom postojanju, manje od dvije godine, višestranački azerbejdžanski parlament i koaliciona vlada uspjeli su da poduzmu niz važnih koraka u procesu izgradnje nacije i razvoja države, u oblastima kao što su obrazovanje, formiranje vojske, razvoj nezavisnih finansijsko-ekonomskih sistema, i  obezbjeđivanje međunarodnog priznanja za mladu republiku kao punopravnog člana međunarodne zajednice. Uz Versajski ugovor, 11. januara 1920. godine Pariška mirovna konferencija dodijelila je de facto priznanje nezavisnosti Republike Azerbejdžan, zajedno sa njegovim kapitalom. Ipak, krajem 1919.  i početkom 1920. godine, politička situacija Demokratske Republike Azerbejdžan, kako u zemlji tako i vani, se značajno pogoršala. Zemlja je bila zahvaćena svirepim ratom između Rusije i Perzije, i svaka od njih imala je svoje geopolitičke ciljeve za ovo strateški važno naftno područje

PROGLAŠENJE NEZAVISNOSTI

Nacionalno Vijeće Azerbejdžana, u čijem su sastavu: zamjenik predsjedavajućeg Hasan-bey Agayev, sekretari Mustafa Mahmudov, Fatali Khan Khoyski, Khalil-bey Khas-Mammadov, Nasib-bey Usubbeyov, Mir Hidayat Seidov, Nariman-bey Narimanbeyov, Heybat-Gulu Mammadbeyov, Mehti-bey Hajinski, Ali Asker-bey Mahmudbeyov, Aslan-bey Gardashev, Sultan Majid Ganizadeh, Akber-Aga Sheykh-Ul- Iswlamov, Mehdi-bey Hajibababeyov, Mammad Yusif Jafarov, Khudadad-bey Melik-Aslanov, Rahim-bey Vekilov, Hamid-bey Shahtahtinskiy, Firdun-bey Kocharlinski, Jamo-bey Hajinski, Shafi-bey Rustambeyov, Hosrov-Pashabey Sultanov, Jafar Akhundov, Mahammad Maherramov, Javad Melik-Yeganov and Haji Molla Akhund-zadeh - usvojilo je sljedeći Zakon o nezavisnosti Azerbejdžana 28. maja 1918. godine u gradu Tiflisu.

Politički režim koji je uspostavljen u Rusiji za vrijeme Velike ruske revolucije prouzrokovao je kolaps različitih dijelova državne strukture, te napuštanje Transkavkaza od strane ruskih trupa.

Prepušteni sebi samima, transkavkaski narod preuzeo je stvar u svoje ruke i uspostavio Zakavkasku Demokratsku Federativnu Republiku. Ipak, u kasnijem političkom odvijanju događaja, gruzijski narod je izrazio želju da se odvoji od Zakavkaske Demokratske Federativne Republike i da formira Nezavisnu Demokratsku Republiku Gruzije.

Generisana prestankom neprijateljstva između Rusije i Otomanskog carstva, trenutačna politička situacija u Azerbejdžanu, naročito neprihvatljiva anarhija unutar zemlje, pozivala je na potrebu kreiranja zasebne države u Azerbejdžanu, kako bi se narod oslobodio zbunjenosti koja je bila rezultat trenutne teške unutrašnje i vanjske situacije. Ovu državu treba da čini Istočni i Južni Zakavkaz.

Prema tome, Nacionalno Vijeće Azerbejdžana naciji objavljuje proglas, koji je izdat na izborima na nivou cijele nacije:

   I. U daljem tekstu, narod Azerbejdžana je suveren i Azerbejdžan, koji se sastoji od Istočnog i Južnog Zakavkazja, je nezavisna država sa svim pravima koja se odnose na državnost.

   II. Oblik političke organizacije nezavisnog Azerbejdžana je Demokratska Republika.

   III. Demokratska Republika Azerbejdžan ima za cilj da uspostavi dobrosusjedske odnose sa svim zemljama, posebno sa prijateljskim narodima i državama.

   IV. Demokratska Republika Azerbejdžan u okvirima svoje teritorije garantira građanska i politička prava svim stanovnicima, bez obzira na njihovu nacionalnost, religiju, društveni položaj ili spol.

   V. Demokratska Republika Azerbejdžan pruža najviše mogućnosti svim etničkim skupinama na području države u svrhu njihovog slobodnog razvoja.

  VI. Do prve sesije Konstitutivne skupštine, državna vlast u Azerbejdžanu povjerava se Privremenoj vladi, koja dostavlja izvještaj i Nacionalnom vijeću i Narodnoj skupštini, objavljen na izborima na nivou cijele države.

Demokratska Republika Azerbejdžan

1918 – 1920

Površina: 114 000 km2

7. Druga Republika: Sovjetska Socijalistička Republika Azerbejdžan (1920-1991)

Politička odluka boljševičke vlade Socijalističke Federativne Republike Rusije da ne prizna Demokratsku Republiku Azerbejdžan, raspoređivanje jedanaeste Crvene armije na granicama Republike Azerbejdžan u proljeće 1920. godine, agresija vođena od strane Dashnak – pod Armenijom – protiv Azerbejdžana na Karabahu i Zangezuru, teroristički napadi armenskih i boljševičkih grupa na mirno azerbejdžansko stanovništvo unutar Azerbejdžana, te društvene i ekonomske krize koje su zahvatile zemlju – svi ovi faktori zajedno kombinovani doveli su do slabljenja Demokratske Republike Azerbejdžan, što je opet vodilo okupaciji glavnog grada od strane Jedanaeste armije 27.i 28.aprila 1920.godine. Kako stoji u telegramu generalštaba kavkaskog fronta (1.maj 1920), a koji se odnosi na komandu Jedanaeste armije, trupe Socijalističke Federativne Republike Rusije dobile su uputstva da preuzmu cijelo područje Azerbejdžana koje leži u granicama bivše carske Rusije, ali bez prelaska perzijske granice. Narednih 70 godina, tokom koji se formirao dio Saveznih Sovjetskih Socijalističkih Republika, obilježit će važnu fazu u razvoju državnosti Azerbejdžana. U ovom periodu, Sovjetska Socijalistička Republika Azerbejdžan postepeno se razvijala u društvenom, ekonomskom i kulturnom smislu. Međutim, sovjetski period je u isto vrijeme donio i mnoge negativne trendove koji su se pojavili u Azerbejdžanu, kao i širom SSSR-a.

Posmatrano s ekonomske tačke gledišta, zemlja je postala rezervoar goriva, sirovina i poljoprivrednih proizvoda za sovjetsku ekonomiju. S druge strane, na kulturnom nivou, nametanje ćiriličnog pisma umjesto latiničnog dovelo je do prekida veze zemelje sa izvorima azerbejdžanske književnosti i kulture. Sovjetski režim bio je u mukama u nastojanju da suzbije bilo kakav napor azerbejdžanske inteligencije u kreiranju njihovog zasebnog etničkog identiteta i u proučavanju stvarne historije svoje zemlje.

Tokom sovjetskog perioda,  Zangezur, Goycha, dio Nahčivana i druge oblasti odvojene su od Azerbejdžana i pripojene susjednoj Armeniji. Kao rezultat toga, površina zemlje, koja je 1920. godine za vrijeme Demokratske Republike Azerbejdžan bila 114 hiljada km2, smanjena je na 86, 600 km2 između 1920. i 1921. godine. Osim toga, 7. jula 1923. godine, na inicijativu moskovskih boljševičkih vođa, tzv. autonomna oblast Nagorno-Karabah, naseljena pretežno armenskim stanovništvom, je na neprirodan način odsječena od dijela područja historijskog Karabaha, kojeg su većinom naseljavali Azerbejdžanci. Ova je odluka označila prvi korak u političkoj kompaniji da se Nagorno-Karabah amputira od ostatka Azerbejdžana.

8. Treća Republika: Republika Azerbejdžan

U periodu između 1998. i 1990. godine nacionalni pokret u Azerbejdžanu vodio je snažnu kampanju za obnovu nezavisnosti zemlje. Azerbejdžan je bio među prvim sovjetskim republikama koja je 23. septembra 1989. godine donijela vlastitu odluku o suverenitetu. S ciljem suzbijanja ovog pokreta, 20. januara 1990. godine, uz odobrenje sovjetskog rukovodstva pod vodstvom Mihaila Gorbačova, poslane su jedinice sovjetske vojske. Njihove represalije koje su sprovedene uz nevjerovatno divljaštvo iza sebe su ostavile na stotine mrtvih i ranjenih nevinih azerbejdžanskih građana. Proglašeno je vanredno stanje u zemlji, i ostalo je na snazi do sredine 1991. godine. Uprkos ovim smetnjama, neumorna borba za nezavisnost od strane patriotskih snaga azerbejdžanskog naroda kulminirala je usvajanjem deklaracije Vrhovnog vijeća Republike Azerbejdžan 31. augusta 1991. godine o uspostavljanju državsne nezavisnosti Republike Azerbejdžan.

Akt kojim se potvrđuje državnu nezavisnost Republike Azerbejdžan, i koji je kompletiran 18. oktobra 1991. godine, postavio je temelje za državnost nezavisnog Azerbejdžana i odredio je principe vlastite političke i ekonomske strukture. Ovim je aktom Republika Azerbejdžan, još jednom poslije 71 godine, postala nezavinsi subjekt međunarodnog prava.

Godine 1992. Azerbejdžan je postao zemlja članica Ujedinjenih nacija i Konferencije za evropsku bezbjednost i saradnju, danas poznatija kao Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OSCE).

[1] Osnovni oblici ovog pojma diofizitizam ili diofizitstvo, koji su grčkog porijekla (grč. Duo – Dva i Physis – Priroda), po pravilu se upotrebljavaju internacionalno, ali se ponekad i prevode. Tako su na raznim jezicima nastali odgovarajući pojmovi koji su skovani prema grčkom izvornom obliku. Prema tome, u srpskom bogoslovlju ovaj pojam se označava kao dvoprirodnost. Zastupljen je i varijantni oblik bifizitizam. Prim.pre.